21e eeuwse vaardigheden

Regelmatig wordt me gevraagd iets te vertellen over 21e eeuwse vaardigheden. Dat doe ik dan onder de titel 'Zin en onzin over 21e eeuwse vaardigheden'. Het zijn altijd leuke bijeenkomsten met besturen, directies of leraren. Bijzonder wanneer na enige tijd de verwarring toeslaat als we erachter komen dat we, zonder het wellicht te beseffen, onder druk van... ideologen en commerciële aanbieders of wellicht beter 'slimme uitbuiters', beïnvloed worden met ideeën waarvan we niet eens weten waarop ze gebaseerd zijn.

Daarom wordt het hoogtijd dat iedereen die hier iets over roept of schrijft duidelijk maakt of het gaat over:

• ideologische doelstellingen
• iets waar wetenschappelijk bewijs voor is
• commerciële doelstellingen

Het onderwijs heeft namelijk recht op transparantie over deze uitgangspunten, zodat er eerlijke en evenwichtige keuzen gemaakt kunnen worden. Het is kwalijk wanneer er een gevoel gecreeërd wordt dat wanneer je niet meedoet met deze hype, je een naïeve vergissing zou begaan.

De onderwijshistorie biedt een redelijke garantie dat dit niet het geval zal zijn. Nog steeds zal blijven gelden dat vakkennis belangrijker is dan generieke vaardigheden. Evenals dat technologie geen doel, maar altijd middel zal blijven.

Wie dit vergeet, maakt een pedagogische en onderwijskundige vergissing van formaat en laat de leerling in plaats van aan de meester, over aan zichzelf. Iets waarvan we al sinds Rousseau weten dat dit niet echt een hoopvol perspectief is.

En, voor wie het niet gelooft of te kritsch vindt. Is het niet zo dat vaardigheden altijd situationeel bepaald zijn? Met andere woorden, als omstandigheden veranderen of technologie zich ontwikkelt, passen we ons daar altijd op aan. Daarom zie ik niet zoveel verschil tussen bijvoorbeeld Columbus die op ontdekkingsreis ging of de toekomstige pioniers naar Mars. In beide gevallen hebben ze moed, pioniersbloed en vakmanschap nodig. En of je nu een zeilschip moet besturen of een ruimtevaartuig, zouden het echt principieel andere vaardigheden zijn? Of zit het verschil veel meer in het bezit van andere kennis? Iets wat overigens zo lang de wereld bestaat ook al een gegeven is. De primitieve landbouwer bezat immers andere kennis en vaardigheden dan de visser of de jager. Hoe meer ik er vanuit historisch en pedagogisch en onderwijskundig perspectief over denk, hoe meer ik ook het gevoel krijg dat de 21e eeuwse vaardigheden een opgedrongen hype zijn.

Regelmatig vraag ik me, opgegroeid in een baggerdorp, af hoe mijn (over)grootvaders het deden. Ze spraken nooit over 19e of 20e eeuwse vaardigheden en waren toch enorm innovatief. Ze wisten van het werk met de baggerbeugel, maar konden ook een baggermolen bedienen, groeven mee aan het Suezkanaal en de Zuiderzeewerken. Het is maar goed dat ze, net als Columbus, hun tijd niet staken in allerlei cursussen en discussies over vaardigheden. Anders wisten we nu nog niet waar Zuid-Amerika lag, of was er nog steeds geen Afsluitdijk. Wat dat betreft, ondanks dat ik niet mee zou willen naar Mars, respect voor mensen als Elon Musk. Een eigentijdse Columbus, die meer doet dan praat.